Astrid Schutte
De vrijheid van onderwijs is té ver doorgeschoten. Dit was de conclusie van een KRO Monitor-uitzending van 6 februari 2018, waarin onder meer democratische scholen de maat werd genomen. Een krakkemikkige conclusie op basis van flinterdunne bewijsvoering. Want eigenlijk was het programma een aanklacht tegen het reguliere onderwijs dat niet alle leerlingen een passende plek kan bieden.
Ervaring met democratisch onderwijs?
Wat was het geval? Startpunt van de KRO Monitor-uitzending was een eerdere aflevering over ‘passend onderwijs ‘. Scholen in Nederland hebben een zorgplicht : elk kind moet een plek krijgen. Het lukt reguliere scholen echter niet alle kinderen een plek te bieden. Een deel van deze kinderen wijkt daarom uit naar het particuliere, democratisch onderwijs. Iedereen die ervaring had met de vraag of particuliere scholen een oplossing zijn voor kinderen die in het reguliere onderwijs zijn stuk gelopen, werd door de programmamakers opgeroepen te reageren. Twee reacties werden er uitgepikt.
Teleurgestelde ouders
Voor de uitzending werden twee teleurgestelde moeders geïnterviewd. Moeders van kinderen die niet terecht konden op reguliere scholen en daar soms meerdere keren waren weggestuurd. Eén moeder klaagde dat haar pleegzoon na een proefperiode van twee weken uiteindelijk niet was toegelaten tot de democratische school DOE. De gezamenlijke vergadering van leerlingen en begeleiders hadden geen toestemming gegeven. De tweede moeder klaagde dat haar kind niets geleerd had. Het had zich op DOE vooral verveeld.
Hoe kon dit gebeuren, was de vraag van de programmamakers. Wat gebeurt er op een democratische school? Is de vrijheid van onderwijs niet te ver doorgeslagen?
Wie past op een democratische school?
Vooropgezet: het waren twee schrijnende verhalen van een jongen en een meisje die nu thuis zitten. Maar het ging hier wel om twee kinderen die in het reguliere onderwijs niet terecht konden. Daarmee voldeed dat reguliere onderwijs dus niet haar zorgplicht.
Op een democratische school was het bij deze kinderen ook misgelopen. Hoe kan dat?
Democratische scholen zijn veelal particuliere scholen met een afwijkende onderwijsfilosofie. Van kinderen wordt verwacht dat ze zelf de regie nemen over hun eigen leerproces en dus vanuit eigen leervragen aan de slag gaan. Daarnaast werken deze scholen met vergaderingen van leerlingen en begeleiders die samen beslissingen nemen over de gang van zaken in de school. Besluiten over wie wordt toegelaten tot de school, hoort daar in het geval van de democratische school DOE kennelijk ook bij. En omdat je natuurlijk niet meteen weet of een kind ergens past, is er een wenperiode, waarna er gezamenlijk beslist wordt of het kind kan blijven.
Kwetsbare kinderen
Het is natuurlijk afschuwelijk dat het ook hier niet goed ging. Maar de vraag die bij mij opkomt is of ouders en school, gezien de kwetsbaarheid van deze jongen, wel goed hebben nagedacht of deze jongen wel zou kunnen omgaan met zoveel zelfstandigheid. Het is goed voorstelbaar dat beide partijen hoopten dat het wel zou lukken en eerst wilden zien of de jongen in de groep zou passen. Dat hij uiteindelijk niet werd toegelaten is een drama. Maar het is niet per definitie een bewijs van het feit dat er teveel vrijheid van onderwijs zou zijn. De vrijheid die democratische scholen hebben om hun onderwijs in te richten hebben reguliere scholen niet. Maar daar was deze jongen óók al gestruikeld. Zijn situatie is dus in feite een aanklacht tegen het reguliere onderwijs dat voor sommige kinderen geen plek heeft, al geldt daar zorgplicht.
Kinderen willen structuur
De situatie van het meisje was een andere. Het concept – de vrijheid zelf te kiezen wat je leert – werkte niet bij haar. Zij verveelde zich en wilde meer structuur en begeleiding.
De behoefte aan méér aanbod en soms ook meer structuur, hadden leerlingen van Iederwijs, de voorloper van de democratische scholen, destijds ook. In ‘De gelukkige school’ (SWP, 2018) maakte ik een journalistieke reconstructie van de komst en het verdwijnen van de radicale school Iederwijs (2002-2008) die de kraamkamer is van de democratische scholenbeweging. Volgens mijn onderzoek zijn er in Nederland 15 democratische scholen waar in totaal zo’n 800 leerlingen naartoe gaan.
Ik deed onder meer onderzoek onder alumni van Iederwijs Schoonhoven/Lopik. De meeste oud-leerlingen oordeelden positief over de school en vonden dat ze er veel persoonlijke en sociale vaardigheden hadden opgedaan. Veel van hen waren opgebloeid. Het gros van hen kwam goed terecht en haalde uiteindelijk een havo-diploma of hoger.
Maar de meeste alumni hadden ook kritiek: dat alles uit hen zelf moest komen en dat er pas laat een schools vakkenaanbod kwam. Verschillende leerlingen ontdekten pas ná een overstap naar het reguliere onderwijs wat voor vakken ze eigenlijk wel interessant vonden. Veel kinderen vonden het ook erg veel gevraagd van leerlingen: helemaal zelf je leerroute bepalen. Iets meer stimulans – lees: dwang – hadden een aantal van hen wel fijn gevonden.
Onderwijsstelsel faalt
Of de opvolgers van Iederwijs, de democratische scholen, bij het aanbieden van vakken en het bieden van structuur ook tekort schieten, is onduidelijk. Het programma van KRO Monitor is in ieder geval een oproep aan democratische scholen om concreter te maken wat ze doen en welke resultaten dat heeft.
Gezien de insteek van het KRO Monitor-programma was er geen democratische school bereid de programmamakers te ontvangen. Dat is natuurlijk jammer voor het programma. Maar dat twee kinderen die niet door het reguliere onderwijs worden geaccepteerd, uiteindelijk ook niet in het democratisch onderwijs pasten, betekent niet dat er teveel vrijheid van onderwijs is. Het betekent dat ons onderwijsstelsel faalt op dit punt en kinderen met bijzondere behoeften in de steek laat.
Zie ook:
Astrid Schutte 